Το Foreign Policy προειδοποιεί: ο κόσμος ίσως βρίσκεται μπροστά σε μια νομισματική καταιγίδα χωρίς ιστορικό προηγούμενο. Μια κρίση που θυμίζει Ασία 1997 και Ρωσία 1998 — αλλά σε κλίμακα πολλαπλάσια, γιατί αυτή τη φορά στο επίκεντρο δεν είναι αναδυόμενες αγορές, αλλά οι ισχυρότερες χώρες του πλανήτη.
Καταρχάς να εξηγήσουμε τι είναι το Foreign Policy (FP). Είναι ένα αμερικανικό περιοδικό και ιστότοπος που ειδικεύεται στην διεθνή πολιτική, γεωπολιτική, οικονομία και παγκόσμιες υποθέσεις. Δημιουργήθηκε το 1970 και θεωρείται ένα από τα πιο έγκυρα περιοδικά στον χώρο της διεθνούς πολιτικής, μαζί με το Foreign Affairs.
Τι μας λέει λοιπόν αυτό το εξαιρετικά έγκυρο μέσο; Το οποίο θυμίζω δεν είναι αυτό που λέμε αντισυστημικό. Ανήκει στην κατηγορία των mainstream.
Ότι Καναδάς, Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία, Ισπανία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες, δηλαδή όλες οι χώρες του G7 έχουν ένα κοινό: δημόσιο χρέος που ξεπερνά το 100% του ΑΕΠ τους. Για κάποιες, όπως η Ιαπωνία, η κατάσταση αυτή μοιάζει σχεδόν μόνιμη. Για άλλες, είναι μια πιο πρόσφατη εξέλιξη, που επιδεινώθηκε μετά την πανδημία.
Το κρίσιμο όμως στοιχείο είναι άλλο: ποτέ στο παρελθόν τόσο υψηλό χρέος δεν συνυπήρξε με τόσο υψηλά επιτόκια. Στην αρχή της πανδημίας τα επιτόκια ήταν μηδενικά, δίνοντας «ανάσα» στους προϋπολογισμούς. Σήμερα όμως, οι κεντρικές τράπεζες, πολεμώντας τον πληθωρισμό, έχουν εκτοξεύσει το κόστος δανεισμού. Έτσι, το χρέος γίνεται ακόμη πιο δυσβάστακτο.
Τι ακριβώς φοβούνται;
Οι αγορές κρατικών ομολόγων των G7 είναι στενά συνδεδεμένες. Όταν οι αποδόσεις ανεβαίνουν σε μία χώρα, παρασύρουν και τις υπόλοιπες. Επενδυτές που κατέχουν τρισεκατομμύρια δολάρια σε τίτλους αντιδρούν σαν αγέλη: αν φοβηθούν υποτίμηση ή αθέτηση πληρωμών, αρχίζουν να ξεπουλούν. Ένα τέτοιο ντόμινο μπορεί να γκρεμίσει όχι μόνο ένα νόμισμα, αλλά ολόκληρο το σύστημα.
Αυτό δεν είναι θεωρία. Έχει συμβεί στο παρελθόν: από τη Γαλλία του ’50 και το Ηνωμένο Βασίλειο του ’60, μέχρι την Ιταλία της δεκαετίας του ’90. Μόνο που τότε οι κλίμακες ήταν μικρότερες. Σήμερα, μιλάμε για τις ίδιες τις χώρες που εκδίδουν τα ισχυρότερα νομίσματα του κόσμου.
Γιατί η υποτίμηση είναι δελεαστική;
Η υποτίμηση ενός νομίσματος μειώνει το βάρος του χρέους. Αν μια κυβέρνηση πλημμυρίσει την αγορά με νέο χρήμα και προκαλέσει πληθωρισμό, η αγοραστική αξία των παλιών χρεών συρρικνώνεται. Είναι μια «έξυπνη» λύση για πολιτικούς που θέλουν να αποφύγουν περικοπές δαπανών ή αυξήσεις φόρων.
Το πρόβλημα είναι πως οι αγορές μυρίζονται νωρίς την κίνηση. Όταν οι επενδυτές υποψιαστούν ότι μια χώρα ετοιμάζεται για πληθωρισμό ή υποτίμηση, πουλάνε μαζικά ομόλογα και νόμισμα. Και τότε η κρίση επιταχύνεται με ιλιγγιώδη ρυθμό. Το κράτος βρίσκεται παγιδευμένο: προσπαθεί να σώσει το νόμισμα ξοδεύοντας συναλλαγματικά αποθέματα, ενώ τα επιτόκια εκτινάσσονται.
Το Foreign Policy εντοπίζει τρεις δρόμους μέσω των οποίων η κρίση μπορεί να γίνει παγκόσμια:
- Αν μια μεγάλη χώρα υποτιμήσει το νόμισμα, οι εμπορικοί εταίροι σπεύδουν να ακολουθήσουν για να προστατεύσουν την ανταγωνιστικότητά τους. Έτσι, μια μεμονωμένη κίνηση γίνεται ντόμινο.
- Η συμπεριφορά των επενδυτών. Μια υποτίμηση σε δολάριο, π.χ., μπορεί να κάνει τους επενδυτές να «τιμωρήσουν» και τον Καναδά ή το Μεξικό, ακόμη κι αν δεν υπάρχει άμεσος λόγος. Η λογική είναι «πουλάμε ολόκληρη κατηγορία περιουσιακών στοιχείων για να προστατευτούμε».
- Ο ρόλος των κεντρικών τραπεζών: Αν ένα νόμισμα χάσει αξία, πέφτει και η αξία των αποθεματικών που κρατούν άλλες κεντρικές τράπεζες. Αυτό περιορίζει την ικανότητά τους να υπερασπιστούν το δικό τους νόμισμα, ανοίγοντας νέους κύκλους κρίσης.
Συγκρίνουν κάποια περιστατικά στο παρελθόν
Το 1997 στην Ασία και το 1998 στη Ρωσία, οι υποτιμήσεις ήρθαν σαν καταιγίδα. Επενδυτές εγκατέλειψαν νομίσματα, κυβερνήσεις κατέρρευσαν, νοικοκυριά είδαν το βιοτικό τους επίπεδο να καταρρέει. Το αποτέλεσμα: λιτότητα, προγράμματα διάσωσης, και στο τέλος η κατάρρευση του hedge fund Long-Term Capital Management, των κατόχων νόμπελ. Ενός από τα ισχυρότερα στον κόσμο.
Αυτή τη φορά το ίδιο σενάριο θα παιχτεί όχι σε περιφερειακές οικονομίες, αλλά στο ίδιο το κέντρο του συστήματος. Αυτή τη φορά, με πολύ μεγαλύτερες οικονομίες να εμπλέκονται, ενδέχεται να πέσουν και άλλα επενδυτικά σχήμα που σήμερα μοιάζουν ακλόνητα.
Εμάς σαν Ελλάδα μας αφορά ή επειδή είμαστε μικροί την γλιτώνουμε.
Η ευρωζώνη είναι ιδιαίτερα ευάλωτη. Αν η Γαλλία, η Ιταλία ή η Ισπανία πιεστούν σε σημείο να χρειάζονται στήριξη, τα «πακέτα διάσωσης» θα είναι ασύλληπτα σε μέγεθος. Η Γερμανία, που διατηρεί υγιέστερα δημόσια οικονομικά, αλλά είναι πληγωμένη επειδή επέλεξε να μην λαμβάνει πια φτηνή ενέργεια από την Ρωσία, με αποτέλεσμα πολλές της βιομηχανίες να αντιμετωπίζουν προβλήματα, δεν θα είναι πρόθυμη να πληρώσει το κόστος ενός πληθωριστικού ευρώ. Η ένταση αυτή μπορεί να θυμίσει τις συγκρούσεις του 2010 με την Ελλάδα, αλλά σε πολλαπλάσιο επίπεδο. Κι η Ελλάδα εξακολουθεί να είναι ο αδύναμος κρίκος της ΕΕ. Απλά τώρα σε όρους χρέους έχουμε παρέα και την Ιταλία.
Ήδη οι επενδυτές διεθνώς μετακινούνται σε «ασφαλή καταφύγια». Ο χρυσός έχει ενισχυθεί κατά 70% από το 2022. Το ελβετικό φράγκο ανεβαίνει, το bitcoin τριπλασιάστηκε σε αξία. Ακόμα και τα εταιρικά ομόλογα δείχνουν να προτιμώνται σε σχέση με τα κρατικά. Που είναι τρελό αν το σκεφτείς. Εταιρίες να θεωρούνται πιο φερέγγυες από κράτη!
Είναι σαν όλοι να παίζουν μουσικές καρέκλες: θέλουν να προλάβουν μια θέση ασφάλειας πριν σβήσει η μουσική.
Και τώρα τι;
Το ερώτημα είναι αν οι κυβερνήσεις θα δράσουν εγκαίρως ή αν θα περιμένουν μέχρι οι αγορές να τους επιβάλουν λύσεις. Η ιστορία δείχνει πως οι κρίσεις ξεσπούν χωρίς προειδοποίηση. Το σενάριο μιας ταυτόχρονης νομισματικής αναταραχής σε ΗΠΑ, Ευρώπη, Ιαπωνία και Ηνωμένο Βασίλειο θα έμοιαζε αδιανόητο πριν λίγα χρόνια. Σήμερα, είναι μια πιθανότητα που συζητιέται ανοιχτά.
Όπως γράφει το Foreign Policy, ο κόσμος έχει εισέλθει σε αχαρτογράφητα νερά. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η «Μητέρα όλων των νομισματικών κρίσεων» δεν θα μοιάζει με καμία από τις προηγούμενες.
