Ακούμε και διαβάζουμε συχνά πως «Οι αγορές αντέδρασαν αρνητικά» – «Οι αγορές είχαν κέφια» – «Οι αγορές τους τιμώρησαν».
Τι είναι τελικά αυτές οι “αγορές”;
Υπάρχουν πολλες αγορές. Των μετοχών, των εμπορευμάτων, των κρυπτονομισμάτων, αλλά αυτή που είναι με διαφορά η πιο σημαντική είναι των ομολόγων.
Ο James Carville, κύριος σύμβουλος της προεκλογικής εκστρατείας του Κλίντον, το έθεσε τέλεια:
«Αν υπάρχει μετενσάρκωση, δεν θέλω να επιστρέψω ως Πρόεδρος των ΗΠΑ. Θέλω να επιστρέψω ως αγορά ομολόγων. Γιατί αυτές κυβερνούν τον κόσμο.»
Και είχε δίκιο.
Υπάρχει μια κοινή παρανόηση που συχνά καλλιεργείται σκοπίμως:
Ότι το κράτος αποπληρώνει τα ομόλογα που λήγουν με χρήματα από φόρους.
Αυτό δεν ισχύει. Τουλάχιστον, όχι για τα περισσότερα ομόλογα.
Όλες οι χώρες χρωστάνε. Όλες. Ακόμα και οι πιο πλούσιες.
Για παράδειγμα εμείς, η Ελλάδα, χρωστάμε 370δις.
Ορισμένα ομόλογα λήγουν φέτος, άλλα του χρόνου, άλλα σε 10 χρόνια ή και παραπάνω.
Τι κάνει λοιπόν ένα κράτος όταν λήξουν κάποια από τα δάνεια του και χρειάζεται να τα εξοφλήσει;
Λέει για παράδειγμα η κυβέρνηση: Θέλω να δανειστώ 10 δις.
Ποιος από εσάς τους μεγάλους διαχειριστές θέλει να με δανείσει; Εγώ λέει το ΙΚΑ της Φιλανδίας. Θα στα δώσω αν μου δώσεις επιτόκιο 3%. Πολύ είναι. Δεν με συμφέρει λέει η κυβέρνηση. Θέλει κανείς άλλος να με δανείσει με μικρότερο επιτόκιο; Εγώ λέει η τράπεζα Mitsubishi της Ιαπωνίας. Δίνω 2,5%. Ωραία λοιπόν, κατοχυρώθηκε στην Mitsubishi.
Φυσικά το παρουσιάζω απλοικά, αλλά επί της ουσίας κάπως έτσι δουλεύει το σύστημα. Το σημαντικό είναι να γνωρίζουμε πως τα χρέη δεν εξοφλούνται από τα ταμεία του κράτους.
Αντίθετα, εκδίδονται νέα ομόλογα, δηλαδή νέο χρέος, το οποίο αγοράζουν επενδυτές, και με αυτά τα νέα δανεικά αποπληρώνονται τα παλιά.
Ένα κράτος δεν αποπληρώνει το χρέος του. Το ανανεώνει.
Το μόνο που πληρώνει κάθε χρόνο από τον προϋπολογισμό είναι οι τόκοι. Και αυτό στην ιδανική περίπτωση. Σπάνια δηλαδή.
Καμιά φορά λέμε: «Οι αγορές αποφάσισαν». Τι εννοούν;
Καταρχάς αυτό είναι Λάθος.
Οι αγορές δεν αποφασίζουν, αντιδρούν.
Αν σε θεωρήσουν αναξιόπιστο, σταματούν να αγοράζουν τα νέα ομόλογα.
Και τότε έχεις πραγματικό πρόβλημα. Γιατί; Επειδή δεν θα μπορέσεις να πληρώσεις ούτε τα παλιά.
Δεν περιμένουν να δουν πώς θα εξοφλήσεις το χρέος – γιατί ξέρουν ότι δεν πρόκειται ποτέ να το πληρώσεις ολόκληρο. Περιμένουν να δουν αν θα θεωρήσουν αξιόπιστο όταν έρθει η ώρα.
Αυτό είναι το κριτήριο, αν σε ή όχι.
Μην πάμε μακριά. Αυτό έπαθε η Ελλάδα το 2010. Δεν βρίσκαμε πρόθυμους τρελούς να αγοράσουν τα ομόλογα μας, τουλάχιστον με λογικό επιτόκιο. Γιατί τρελούς; Γιατί με δεδομένα τα προβλήματα μας, μόνο τρελοί πίστευαν πως θα καλύψουμε τις αυξημένες ανάγκες χρηματοδότησης, οι οποίες είχαν προέρθει από την αύξηση του χρέους.
Αυτός είναι ο λόγος που τα επιτόκια, δηλαδή το κόστος δανεισμού είναι τόσα κρίσιμα.
Όσο πιο ακριβό είναι το νέο δάνειο, τόσο περισσότεροι τόκοι.
Περισσότεροι τόκοι σημαίνουν περισσότερους φόρους, λιγότερα λεφτά για σχολεία, νοσοκομεία, άμυνα, πρόνοια. Η πίτα μικραίνει.
Να λύσουμε και μια άλλη παρανόηση. Οι αγορές, δηλαδή οι διεθνείς επενδυτές, δεν είναι μία οντότητα. Δεν έχουν γραφεία, πρόεδρο ή τηλεφωνικό κέντρο. Είναι απλώς η σύνοψη των εκατομμυρίων καθημερινών αποφάσεων επενδυτών – ανθρώπων, αλγορίθμων, τραπεζών, hedge funds, κρατικών ταμείων.
Όλοι αυτοί οι επενδυτές δεν «συμφωνούν» μεταξύ τους. Απλώς κυνηγούν αποδόσεις.
Τι επιδιώκουν; Να τοποθετήσουν κεφάλαια σε μέρη που να αισθάνονται ασφάλεια, σταθερότητα και προοπτική κέρδους
Κάθε διαχειριστής κεφαλαίου είναι σαν προπονητής στο ποδοσφαίρου.
Αν δεν φέρει νίκες (δηλαδή αποδόσεις), τον σουτάρουν.
Πρόκειται για τον πιο ισχυρό, πιο ψυχρό μηχανισμό ανταγωνισμού στον πλανήτη.
Κάποιοι ρομαντικοί αρχίζουν τα “να αποδεσμευτούμε”, “να κάνουμε τη δική μας πολιτική”, “να σταματήσουμε να εξαρτόμαστε από τις αγορές”.
Ναι, καλά. Σαν να λέμε σε ένα ψάρι να πάρει ανάσα έξω απ’ το νερό.
Η αλήθεια είναι απλή και σκληρή:
Οι κυβερνήσεις λειτουργούν μόνο στο πλαίσιο που τους επιτρέπει το χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Αυτό ισχύει και σε δημοκρατικά καθεστώτα; Και τι γίνεται με την εθνική κυριαρχία;
Η πικρή αλήθεια είναι πως η δημοκρατία έχει όρια. Αν πας να κάνεις τον επαναστάτη, πχ να διπλασιάσεις το κονδύλι για την υγεία, τις συντάξεις, την παιδεία, χωρίς να φαίνεται εμφανώς από που θα βρεις τα χρήματα,
Δεν τους νοιάζει αν θες να αυξήσεις τις συντάξεις ή να σώσεις το περιβάλλον.
Αν τρομάξουν, θα φύγουν.
Δεν είναι ιδεολογικό το θέμα. Πόσο μάλλον προσωπικό.
Δεν γίνεται κάποιο δικαστήριο. Αν τους φανείς επικίνδυνος επενδυτικά σε εκείνοι που δανείζουν τις κυβερνήσεις, αυτοί φεύγουν.
Κάποιοι ισχυρίζονται πως πίσω από όλα υπάρχουν συνωμοσίες, κέντρα εξουσίας, λέσχες. Ισχύει;
Η αλήθεια όμως είναι πιο πεζή – και γι’ αυτό πιο τρομακτική.
Οι αγορές λειτουργούν με βάση ένα πολύ απλό κριτήριο: εμπιστοσύνη.
Οι πρώτες ύλες, η τεχνολογία, η ενέργεια, όλα αυτά αγοράζονται με… χρήμα που δεν είναι δικό σου. Και για να το αποκτήσεις, πρέπει να εμπνεύσεις εμπιστοσύνη.
Αν δεν σε εμπιστεύονται, δεν σου δανείζουν. Ή σου δανείζουν ακριβά.
Και τότε, ξεκινά η κατηφόρα για την κυβέρνηση:
Οι θεωρίες και οι ιδεολογίες είναι αέρας κοπανιστός. Η πράξη μετράει. Το άδειο στομάχι δεν χορταίνει με όμορφα λόγια. Και ξέρετε με τι ρυθμούς δουλεύει το άτιμο. Όλο το εικοσιτετράωρο, εφτά ημέρες την εβδομάδα.
